Monday, 13 November 2017

श्रीदुर्गाध्यानाष्टकम्

श्रीदुर्गाध्यानाष्टकम्
***************
                   (१)
चं चं चं चन्द्रचूडा चरणरणरणा
                           चातुरी चारुनेत्रा
जं जं जं जाल्मजैत्री  जनगणजयदा 
                         ज्वालिनी योगजन्मा ।
डं डं डं डामरोक्ता डमरुडमडमा 
                          डाकिनी दण्डदात्री
रं रं रं रक्तवर्णा रणनिकररता 
                           रातु शं रम्यदुर्गा ।।
                     (२)
या देवी शशिशेखरा भयहरा
                          देवासु्रैर्वन्दिता
स्वर्णाढ्या कमनीयकान्तिलसिता           
                          केयूरसंशोभिता ।
शाटी भाति कटीतटे कनकभा 
                         यस्या गले मौक्तिकं
नित्यं तां परमेश्वरीं भगवतीं 
                          दुर्गां भजे सर्वदाम् ॥
                    (३)
यां नत्वा विबुधा ब्रजन्ति समरं 
                         हन्तुं महाराक्षसान्
सिद्धा इष्टफलाय योगिपुरुषा 
                        योगं सदा सिद्धये ।
भक्ताः प्रेमरसं जनाश्च विभवं 
                          बीरा बलं प्राप्तये
नित्यं तां परमेश्वरीं भगवतीं 
                      दुर्गां भजे सर्वदाम् ॥
                   (४)
यस्याः पादतले नमन्ति सकला 
                         लोका महीमण्डले
लब्धुं दिव्यफलं धनानि कुशलं 
                         सौभाग्यराशिं सदा ।
यत्कीर्त्तिं भुवनत्रये विहरते 
                         यन्नाम शक्तिप्रदं
नित्यं तां परमेश्वरीं भगवतीं 
                         दुर्गां भजे सर्वदाम् ॥
                    (५)
या माता भवतारिणी शशीमुखी
                         विश्वात्मिका भार्गवी
दैत्यध्वंसकरी प्रमाददलिनी 
                          यापि स्वयं पार्वती ।
यस्याः पादयुगे ब्रजन्ति शरणं 
                           लब्धुं कृपां साधवो
नित्यं तां परमेश्वरीं भगवतीं 
                           दुर्गां भजे सर्वदाम् ॥
                     (६)
भक्तानां प्रियदायिनी प्रियमयी 
                           विद्युत्प्रभाशोभिता
हस्तैः शूलगदासिवारिजधरा 
                            भालेपि नेत्रान्विता ।
शीर्षांशे शशिलाञ्छना रविनिभा   
                            लोकार्त्त संमर्द्दिनी
नित्यं तां परमेश्वरीं भगवतीं 
                           दुर्गां भजे सर्वदाम् ॥
                    (७)
मुक्तादामविलम्बिनी कमलिनी
                           सिंहासिनी शूलिनी
शम्भुप्राण-विमोहिनी त्रिनयना 
                            संतापसंहारिणी ।
प्राणत्राणपरायणी हि जननी 
                            संसारसंपालिनी
नित्यं तां परमेश्वरीं भगवतीं 
                           दुर्गां भजे सर्वदाम् ॥
                      (८)
बुद्ध्या शुम्भनिशुम्भदैत्यशमनी
                                या शत्रुवंशार्द्दिनी
शक्त्या या महिषासुरप्रमथिनी 
                          लोकार्त्तिसंघातिनी ।
प्रीत्या वैभवभक्तिशक्तिकुशलं 
                             भक्ताय दत्ते च या
नित्यं तां परमेश्वरीं भगवतीं 
                            दुर्गां भजे सर्वदाम् ॥

वेदानुसार ऋषि कौन हैं ?

वेदानुसार ऋषि कौन हैं ?


प्रत्यर्धिर्यज्ञानामश्वहयो रथानाम्।

ऋषि: स यो मनुर्हितो विप्रस्य यावयत्सख: ॥

                                (ऋ० १० । २६ । ५)

शब्दार्थ :- (ऋषि: स:) ऋषि वह है (य:) जो (यज्ञानां प्रति अर्धि:) यज्ञों का प्रतिपादक है, जो यज्ञ के तुल्य शुद्ध , पवित्र , एवं निष्पाप है , (रथानाम् अश्व:-हय:) जो रथों का = जीवन-रथों का आशु प्रेरक है , शीघ्र संचालक है , शुभ कर्मो का प्राण है , (मनु: हित:) जो मनुष्य मात्र का कल्याण चाहने वाला है , (विप्रस्य सख:) जो ज्ञानी , बुद्धिमान और धार्मिक व्यक्तियों का सखा है , (यावयत्) जो सब दुखों को दूर कर देता है ।

भावार्थ :- ऋषि कौन है ? विभिन्न ग्रन्थों में ऋषि शब्द की विभिन्न व्याख्याएँ मिलेंगी।

वेद की जो ऋषि शब्द की परिभाषा है वह अपूर्व , अद्भुत एवं निराली है । ऋषि के लक्षणों का वर्णन करते हुए वेद कहता है –

१.  ऋषि वह है जो यज्ञों = श्रेष्ठ कर्मों का सम्पादन करता है , जो स्वयं यज्ञ के समान पवित्र एवं निर्दोष है और शुभ कार्यों को ही करता है ।

२.  ऋषि वह है जो जीवन रथों को शीघ्र प्रेरणा देता है , जो कुटिल , दुराचारी , व्यभिचारी , व्यक्तियों को भी अपनी सुप्रेरणा से सुपथ पर चलता है ।

३.  ऋषि वह है जो बिना किसी भेदभाव के , बिना पक्षपात के मनुष्यमात्र का हितसाधक हो ।

४. ऋषि वह है जो ज्ञानियों व बुद्धिमान व्यक्तियों का मित्र है ।

५. ऋषि वह है जो मनुष्य-मात्र की परिधि से भी आगे बढ़कर प्राणिमात्र के कष्टों और दुखों को दूर करता है ।